PARTIE POLITYCZNE W POLSCE

Partie polityczne są organizacjami, których celem jest wpływ na sprawy państwa, dlatego dążą one do zdobycia lub utrzymania władzy. Partie różnią się poglądami społecznymi, politycznymi i gospodarczymi. Podczas zajęć uczniowie poznają polski system partyjny oraz porównują go z systemami partyjnymi w innych krajach.

Cele

Po zajęciach uczniowie powinni umieć:

- wymienić kilka największych partii politycznych w Polsce;

- wymienić partie najbardziej aktywne w miejscu zamieszkania uczniów;

- wyjaśnić rolę partii w parlamencie;

- porównać polski system partyjny z funkcjonującymi na świecie systemami dwui wielopartyjnymi.

Środki dydaktyczne

1. Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o partiach politycznych.

2. Ćwiczenie „Prawda czy fałsz”

3. Informacja o systemach politycznych: jedno-, dwu- i wielopartyjnych.

4. Przykładowa „mapa sejmu”

Propozycja realizacji tematu

WPROWADZENIE

1. Wyjaśnij uczniom, że na lekcji dowiedzą się, co to są partie polityczne, dlaczego powstają, jakie są najważniejsze partie w Polsce i jakie mają cele. Poinformuj, ile jest aktualnie w Polsce zarejestrowanych partii politycznych (ponad 300 w maju 1997 roku), które z nich brały udział w ostatnich wyborach.

ROZWINIĘCIE

2. Poproś uczniów o zapoznanie się z materiałem pomocniczym nr 1 o systemach partyjnych na świecie. Aby to ułatwić, możesz podzielić tekst na części, a klasę na grupy, pomiędzy które rozdzielisz kolejne fragmenty. Zainicjuj dyskusję na temat głównych wad i zalet poszczególnych systemów partyjnych. Ważniejsze uwagi zapisuj na tablicy.

3. Rozdaj materiał pomocniczy nr 2, którym jest tekst ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o partiach politycznych i poproś o zapoznanie się z nim. Wyjaśnij równocześnie, że obowiązuje już nowa ustawa (w maju 1997 roku parlament kończył prace nad nią). Wprowadza ona zmiany, korygując wady ustawy uchwalonej w rok po upadku systemu jednopartyjnego w Polsce, która w niewielkim stopniu ograniczała możliwość tworzenia i działania partii.

4. Podziel klasę na 6-8-osobowe zespoły. Poproś uczniów, aby przedyskutowali w zespołach zalety i wady ustawy o partiach politycznych z 1990 roku. Poproś każdy zespół o przygotowanie jednej poprawki do ustawy i określenie konsekwencji takiej zmiany. Może to być np. większa liczba osób wymagana do zarejestrowania partii. Pamiętaj, że nie jest szczególnie ważna sensowność poprawek; chodzi przede wszystkim o umiejętność przewidywania praktycznych konsekwencji rozwiązań prawnych dotyczących partii. Jeśli zadanie to okaże się zbyt trudne, możesz podać zespołom numery artykułów, których treści mają zmienić. Skonfrontuj propozycje uczniów z odpowiednimi zapisami w nowej ustawie o partiach politycznych (patrz np. informacje dla nauczyciela zawarte w materiale pomocniczym nr 2 lub - lepiej - tekst ustawy).

5. Rozdaj materiał pomocniczy nr 3. Sprawdź, czy uczniowie dobrze wykonali ćwiczenie, prosząc o podawanie prawidłowych odpowiedzi i korygując ewentualne błędy.

6. Podziel klasę na zespoły. Urządź losowanie - każdy zespół wylosuje jedną z polskich partii politycznych. Liczba zespołów zależy od liczby partii, które wybierzesz; nie powinno być ich jednak więcej niż 6. Poleć, aby zespoły przygotowały na następną lekcję krótką prezentację przydzielonej im partii: jej programu, orientacji politycznej, liderów, najważniejszych wydarzeń w historii partii, liczby członków i zwolenników.

Wskazane jest, aby uczniowie uzyskali informacje na temat aktywności partii w ich miejscowości - jakie partie są najbardziej aktywne, co robią dla środowiska lokalnego, kto w nich działa itp.

7. Przedstaw uczniom wyniki ostatnich wyborów do sejmu i senatu. Rozdaj albo narysujcie wspólnie aktualną „mapę sejmu” (materiał pomocniczy nr 4). Wyjaśnij rozmieszczenie partii w Sejmie RP (lewica - centrum - prawica).

ZAKOŃCZENIE

9. Zadaj pytanie: „Jakie są główne cechy systemu partyjnego w Polsce?”

Pojęcia i terminy

· partia polityczna · systemy partyjne · system jednopartyjny · system dwupartyjny · system wielopartyjny · elektorat

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1

Informacja o systemach politycznych jedno-, dwu- i wielopartyjnych

W demokracji władza jest sprawowana przez ogół obywateli. Trudno sobie jednak wyobrazić, aby wszyscy obywatele danego kraju podejmowali każdą, najmniejszą decyzję. Byłoby to niemożliwe do przeprowadzenia. Obywatele sprawują więc władzę przez swoich przedstawicieli wybieranych w wolnych wyborach. Dążąc do sprawowania władzy, obywatele mogą organizować się w partie polityczne - czyli grupy, których członkowie wyznają podobne poglądy dotyczące życia publicznego. Partie lub koalicje partii, które posiadają większość miejsc w sejmie, tworzą rząd, a pozostałe przechodzą do opozycji i kontrolują rząd.

Na świecie istnieją różne systemy partyjne.

* System jednopartyjny:

System jednopartyjny charakteryzuje się tym, że w danym państwie istnieje tylko jedna legalna partia polityczna. Występuje on przede wszystkim w państwach totalitarnych (faszystowskich i komunistycznych), ale także w państwach rządzonych przez dyktatorów.

W krajach o systemie jednopartyjnym o polityce rządu decydują liderzy partyjni, opozycja nie istnieje albo poddana jest ścisłej kontroli. Wyborcy w takich państwach mogą wybierać tylko spośród kandydatów jednej partii. Obecnie system jednopartyjny funkcjonuje między innymi w Chinach, w Korei Północnej, na Kubie.

* System wielopartyjny:

W krajach, w których występuje system wielopartyjny, o tym, kto sprawuje władzę, decydują wyborcy, władza nie może być narzucona siłą i podlega kontroli. System ten zakłada istnienie w danym państwie wielu równych wobec prawa partii, z których teoretycznie każda może zdobyć władzę. Podczas wyborów obywatele oddają głos na partie, których program jest najbliższy ich własnym przekonaniom. Liczba głosów w wyborach decyduje o liczbie mandatów poselskich uzyskanych przez partie. Zdarza się, że partia, która zdobyła najwięcej (nie mniej niż 50%) głosów nie może samodzielnie tworzyć rządu. W takiej sytuacji do utworzenia rządu konieczne jest sformułowanie koalicji.

Różna jest liczba partii liczących się w życiu politycznym każdego kraju. We Francji i w Niemczech jest ich na przykład 5, w Belgii około 8.

* System dwupartyjny (jako szczególny rodzaj systemu wielopartyjnego):

Tylko kilkanaście państw na świecie posiada system, w którym jedynie dwie silne partie konkurują ze sobą w walce o władzę, np. w Stanach Zjednoczonych są to: partia republikańska i demokratyczna; w Wielkiej Brytanii: Partia Pracy i Partia Konserwatywna. W systemach dwupartyjnych wygranie wyborów jest na ogół równoznaczne z utworzeniem przez nią rządu (np. Wielka Brytania).

MATERIAŁ POMOCNICY NR 2

Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o partiach politycznych*

Art. 1. Partia polityczna jest organizacją społeczną występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym, w szczególności przez sprawowanie władzy.

Art. 2.1. Członkami partii politycznych mogą być obywatele Rzeczypospolitej Polskiej, którzy ukończyli 18 lat.

2. Partia polityczna nie może posiadać jednostek organizacyjnych w zakładach pracy ani w Siłach Zbrojnych.

Art. 3. Nazwa i symbole partii politycznej, zgłoszone w sposób przewidziany w art. 4, korzystają z ochrony prawnej przewidzianej dla dóbr osobistych.

Art. 4.1. Partia polityczna uzyskuje osobowość prawną z chwilą zgłoszenia jej do ewidencji prowadzonej przez Sąd Wojewódzki w Warszawie.

2. Zgłoszenie powinno zawierać nazwę i siedzibę partii oraz sposób wyłaniania organu upoważonionego do reprezentowania partii przy czynnościach prawnych. Może zawierać również wzór symbolu (symboli) partii.

3. Zgłoszenie powinno zawierać także imiona, nazwiska i adresy oraz podpisy co najmniej 15 osób posiadających pełną zdolność do czynności prawnych. Trzy spośród nich dokonują zgłoszenia osobiście, przyjmując odpowiedzialność za prawdziwość danych zawartych w zgłoszeniu.

4. Poświadczenie zgłoszenia jest dowodem nabycia osobowości prawnej.

5. Partia polityczna powinna zgłaszać do ewidencji imiona, nazwiska i adresy osób wchodzących w skład organu, o którym mowa w ust. 2.

6. Ewidencja partii politycznych jest jawna. Każdemu przysługuje prawo otrzymania uwierzytelnionych odpisów i wyciągów z tej ewidencji.

Art. 5.1. Trybunał Konstytucyjny wydając, na skutek przedstawienia Sądu Wojewódzkiego w Warszawie lub na wniosek Ministra Sprawiedliwości, orzeczenie o sprzeczności celów lub działalności partii politycznej z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, może zalecić wprowadzenie w określonym terminie stosownych zmian do statutu lub programu partii.

2. Jeżeli działalność partii politycznej zmierza do zmiany przemocą konstytucyjnego ustroju Rzeczypospolitej Polskiej lub wyraża się organizowaniem przez władze partii stosowania przemocy w życiu publicznym, Minister Sprawiedliwości wystąpi do Trybunału Konstytucyjnego o zakaz jej działalności.

3. Prawomocne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o zakazie działalności partii politycznej powoduje wykreślenie jej z ewidencji.

4. W razie wykreślenia partii politycznej z ewidencji, o której mowa w art. 4 ust. 1, lub wydania zakazu jej działania, a także na skutek rozwiązania się partii, partia podlega likwidacji. Do postępowania likwidacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 5 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U. Nr 20, poz. 104 i z 1990 r. Nr 14, poz. 86).

Art. 6.1. Środki majątkowe partii politycznej dla realizacji jej celów mogą pochodzić ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z majątku i dochodów z działalności gospodarczej, a także z ofiarności publicznej.

2. Działalność gospodarcza może być prowadzona przez partię wyłącznie w formie spółdzielni i udziału w spółkach.

3. Partie polityczne nie mogą korzystać z jakiegokolwiek wsparcia rzeczowego i pomocy finansowej od osób zagranicznych w rozumieniu prawa dewizowego i osób prawnych z wyłącznym udziałem podmiotów zagranicznych.

4. Korzyści majątkowe uzyskane w wyniku naruszenia zakazu określonego w ust. 3 podlegają w całości przepadkowi na rzecz Skarbu Państwa.

5. Zasady finansowania partii politycznych ze źródeł publicznych na cele kampanii wyborczej regulują ordynacje wyborcze.

6. Opodatkowanie partii politycznych regulują odrębne przepisy.

7. Dochody z działalności gospodarczej partii politycznych wolne są od podatku dochodowego w części, w jakiej zostały przeznaczone na cele statutowe.

8. Źródła finansowania partii politycznych są jawne.

Art. 7. Partiom politycznym zapewnia się prawo dostępu do państwowego radia i telewizji na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

Art. 8. Ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

*Informacje dla nauczyciela: W momencie oddania książki do druku kończyły się prace nad nową ustawą o partiach politycznych. Przewiduje ona między innymi następujące zmiany:

- aby założyć partię trzeba zebrać 1000 głosów wsparcia (do tej pory wystarczyło 15 członków);

- partie będą mogły prowadzić działalność gospodarczą w formie spółdzielni i spółek, ale tylko takich, w których nie ma kapitału państwowego, komunalnego lub zagranicznego;

- partie popierane przez co najmniej 2,5% wyborców mogą uzyskać ze środków budżetowych zwrot kosztów kampanii wyborczej;

- partie mają obowiązek ponownej rejestracji w momencie wejścia w życie ustawy i spełnienia określonych w niej warunków.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3

Ćwiczenie „Prawda czy fałsz”

Poniżej znajduje się lista stwierdzeń o partiach politycznych w Polsce. Posługując się tekstem ustawy, zdecyduj, które z nich są prawdziwe, a które fałszywe zaznaczając znakiem x. Za każdym razem zaznacz artykuł ustawy mówiący na ten temat.

1. Członkiem partii politycznej może zostać każdy człowiek, który skończył 18 lat.

PRAWDA

FAŁSZ

USTAWA ...............